“ปราสาทภูฝ้าย” ตั้งอยู่ที่บ้านภูฝ้าย ตำบลภูฝ้าย อำเภอขุนหาญ จังหวัดศรีสะเกษ เป็นโบราณสถานที่ประชาชนเคารพนับถือและหวงแหนมาก “ปราสาทภูฝ้าย” ตั้งอยู่บนภูฝ้ายซึ่งเสมือนปากปล่องภูเขาไฟ มีกำแพงล้อมรอบเป็นหินทราย สร้างด้วยอิฐผสมศิลาแลง ปัจจุบันเป็นเนินดินและมีรอยขุดค้น เดิมขึ้นทะเบียนไว้มีจารึกเป็นภาษาสันสกฤต อยู่ที่กรอบประตู แต่ปัจจุบันไม่พบแล้ว
ปราสาทซึ่งอยู่ด้านทิศเหนือของสันเขายอดเขาภูฝ้าย ปรางค์ปราสาทจะมีสามหลังเรียงกันในแนวทิศเหนือ-ใต้ ตั้งอยู่บนฐานหินเดียวกัน สภาพปรางค์ทั้งสามองค์ อยู่ในสภาพที่หักพังมาก ไม่ได้รับการบูรณะที่ถูกต้อง
นอกจากนี้ยังถูกลักลอบขุดค้นทำลายเสียหายจนเหลือเพียงฐานปรางค์เศษอิฐดินเผา และหินที่เคยเป็นส่วนของปรางค์ปราสาทเกลื่อนกระจาย มีทับหลังรูปนารายณ์บรรทมสินธุ์ที่สมบูรณ์และสวยงามมาก คล้ายกับทับหลังของปราสาทตำหนักไทร (ปัจจุบันเก็บรักษาไว้ที่วัดสุพรรณรัตน์ อำเภอขุนหาญ จังหวัดศรีสะเกษ) อายุปราสาทภูฝ้าย หากพิจารณาจากพระนารายณ์บรรทมสินธุ์ที่อยู่วัดสุพรรณรัตน์ อาจสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 16
แต่หากพิจารณาประติมากรรม ทับหลังนารายณ์ บรรทมสินธุ์อีกชิ้นซึ่งอยู่ที่ปราสาทภูฝ้ายหลังเล็กตะวันออกวัดภูฝ้ายซึ่งพังหมดแล้ว ด้านนอกมีศิลาเรียงไว้เป็นกำแพง ขนาด 50×35 เมตร เป็นฝีมือช่างท้องถิ่น เครื่องประดับและชฎามงกุฎของพระนารายณ์ น่าจะมีอายุอยู่ในราวพ.ศ. 1500 ซึ่งเป็นศิลปะขอมแบบเกาะแกร์. ข้อมูล : เรียบเรียงจากกรมศิลปากร.
หมายเหตุ : คำว่า “ทับหลัง” หมายถึง แผ่นหินที่แกะสลักเป็นลวดลาย วางอยู่เหนือช่องประตู.
ข้อมูล : คำศัพท์เกี่ยวกับปราสาทหิน.
