ข้อตกลงทวิภาคีปี 1972 ญี่ปุ่นยอมรับว่า สาธารณรัฐประชาชนจีน เป็นรัฐบาลที่ชอบธรรมเพียงหนึ่งเดียวของจีน ญี่ปุ่นเข้าใจและเคารพจุดยืนของปักกิ่งเกี่ยวกับไต้หวัน
ญี่ปุ่นยังตัดสัมพันธ์ทางการทูตกับไทเป หันมาคบค้ากับปักกิ่งแทน พร้อมแถลงยอมรับอย่างเป็นทางการว่า ไต้หวันเป็นส่วนหนึ่งของจีน
บรรดาผู้นำญี่ปุ่นต่างพยายามหลีกเลี่ยงที่จะเอ่ยถึงไต้หวัน เมื่อกล่าวถึงสถานการณ์ดังกล่าวในที่สาธารณะ โดยยึดหลักการความคลุมเครือทางยุทธศาสตร์ เพื่อไม่ให้เกิดการละเมิดหลักการจีนเดียว
แต่หลังจาก ซานาเอะ ทาคาอิจิ นายกรัฐมนตรีหญิงคนแรกและคนใหม่ของแดนอาทิตย์อุทัย กล่าวต่อรัฐสภาในวันพุธ (12 พ.ย.) ว่า ถ้าปักกิ่งโจมตีไต้หวันหรือเรือรบที่อเมริกาส่งไปสกัดการปิดล้อมเกาะไต้หวันของจีน ก็อาจกระตุ้นให้ญี่ปุ่นต้องตอบโต้ทางทหารเพื่อเป็นการป้องกันตนเองและพันธมิตรอย่างสหรัฐฯ
ไม่ต่างจากการสาดน้ำมันเข้ากองไฟ
จีนแสดงความไม่พอใจและคัดค้านทันควัน ต่อถ้อยแถลงเกี่ยวกับเกาะไต้หวัน ของนายกรัฐมนตรีญี่ปุ่น เนื่องจากคำพูดดังกล่าวละเมิดหลักการจีนเดียว และเป็นการแทรกแซงกิจการภายในของจีนอย่างร้ายแรง
เฉินปินหัว โฆษกสำนักงานกิจการไต้หวันแห่งคณะรัฐมนตรีจีน ตอบคำถามขณะแถลงข่าวว่า มีเพียงจีนเดียวบนโลกใบนี้ และไต้หวันเป็นส่วนหนึ่งของจีน
เฉินกล่าวอย่างเผ็ดร้อนว่า ญี่ปุ่นได้ก่ออาชญากรรมทางประวัติศาสตร์ต่อประชาชนจีน ในเรื่องเกี่ยวกับปัญหาไต้หวัน และญี่ปุ่นก่ออาชญากรรมมากมายนับไม่ถ้วน ในช่วงที่ปกครองเกาะไต้หวัน ในฐานะอาณานิคมเป็นเวลากว่าครึ่งศตวรรษ พร้อมย้ำว่า เมื่อ 80 ปีก่อน จีนได้เอาชนะผู้รุกรานชาวญี่ปุ่นและฟื้นฟูไต้หวัน ซึ่งถือว่าเป็นการยุติการยึดครองและการปล้นสะดมเกาะแห่งนี้โดยญี่ปุ่น
เฉินเตือนว่า ณ วันนี้ เวลาล่วงเลยมาแล้ว 80 ปี หากผู้ใดพยายามท้าทายผลประโยชน์หลักของจีน และขัดขวางการรวมชาติของจีน รัฐบาลจีน ประชาชนจีน และกองทัพจีน จะไม่มีวันยอมรับและไม่อดกลั้นต่อสิ่งนั้น
เฉินเรียกร้องให้ญี่ปุ่นไตร่ตรองประวัติศาสตร์อย่างลึกซึ้ง เรียนรู้จากบทเรียนในอดีต ยึดมั่นในหลักการจีนเดียว และจิตวิญญาณของเอกสารทางการเมืองทั้งสี่ฉบับ ระหว่างจีนและญี่ปุ่นอย่างเคร่งครัด ปฏิบัติตามพันธกรณีทางการเมืองเกี่ยวกับปัญหาไต้หวัน และระมัดระวังอย่างยิ่งในการจัดการเรื่องที่เกี่ยวข้องกับไต้หวัน
ด้าน หลิน เจี้ยน โฆษกกระทรวงการต่างประเทศจีน กล่าวว่า นักการเมืองบางคนและสื่อของญี่ปุ่น พยายามปั่นกระแสไต้หวันเพื่อให้เกิดความสับสนและเบี่ยงเบนความสนใจ พร้อมเรียกร้องให้ญี่ปุ่นยุติการแทรกแซงกิจการภายในของจีน หยุดยั่วยุ และล้ำเส้นทันที
“คำพูดของทาคาอิจิ ละเมิดเจตนารมณ์ของข้อตกลงทวิภาคีปี 1972 ที่ญี่ปุ่นยอมรับว่า สาธารณรัฐประชาชนจีนเป็นรัฐบาลที่ชอบธรรมเพียงหนึ่งเดียวของจีน ญี่ปุ่นเข้าใจและเคารพจุดยืนของปักกิ่งเกี่ยวกับไต้หวัน” หลิน เจี้ยน กล่าว
มิโนรุ คิฮาระ เลขาธิการคณะรัฐมนตรีญี่ปุ่น ตอบโต้ว่า ญี่ปุ่นยังคงยึดมั่นข้อตกลงปี 1972 และหวังว่าประเด็นไต้หวันจะได้รับการแก้ไขอย่างสันติผ่านการเจรจา
ส่วนสาเหตุที่ ทาคาอิจิ กล่าวถึงประเด็นไต้หวัน เนื่องจากถูกสมาชิกฝ่ายค้านตั้งกระทู้ถามในสภา เกี่ยวกับ “สถานการณ์ที่คุกคามความอยู่รอด” ซึ่งเป็นเงื่อนไขทางกฎหมายที่อนุญาตให้นายกรัฐมนตรี ประกาศใช้กองกำลังป้องกันตนเองของประเทศ
ทาคาอิจิตอบคำถามโดยยกตัวอย่างว่า ความพยายามของปักกิ่งในการใช้กำลังเพื่อเข้าควบคุมไต้หวันอย่างสมบูรณ์ และการโจมตีเรือรบที่อเมริกาส่งไปเพื่อทำลายการปิดกั้นไต้หวันของจีน คือสถานการณ์ที่โตเกียวต้องเข้าแทรกแซงทางทหาร เพื่อปกป้องตนเองและพันธมิตร
พร้อมกับยกเหตุผลประกอบว่า ไต้หวันถือเป็นประเด็นปัญหาที่อ่อนไหวต่อความมั่นคงของแดนอาทิตย์อุทัย เนื่องจากอยู่ห่างจากญี่ปุ่นเพียง 110 กม. และน่านน้ำรอบเกาะไต้หวันยังเป็นเส้นทางการค้าสำคัญที่ญี่ปุ่นใช้อยู่ ขณะเดียวกัน ญี่ปุ่นยังเป็นประเทศที่มีทหารอเมริกันประจำการอยู่มากที่สุด
ทาคาอิจิ กล่าวในเวลาต่อมาว่า การแสดงความคิดเห็นเรื่องไต้หวันเป็นเพียง “การตั้งข้อสมมติฐาน” และจากนี้ไปเธอจะไม่แสดงความคิดเห็นในลักษณะเช่นนี้ในสภาอีก
